Neerav Patel New Gujarati Dalit Poetry

આજકાલ ભગવાન ભક્તોથી ભારે નારાજ છે : નથી કોઈ દર્શને આવતું, નથી કોઈ મંદિરનો જિર્ણોદ્ધાર કરતું, નથી તો કોઈ મૂર્તિને વાઘા પહેરાવવા ફરકતું. નર્યો નાગડો ભિખારી બનાવી મૂક્યો છે ભગવાનને. ભક્ત ઘરે નથી તો ઓફિસે હશે એમ ધારી દિગંબર દેવ તો એની બેંકમાં પહોંચી ગયા, પણ ત્યાં તો પારસી પોચખાનાવાલાનો ફોટો. બાજુની ફ્રેઇમ તો ભગવાન વિનાની સાવ ખાલીખમ. બ્રાન્ચ મેનેજરની કેબિનમાં ગયા, તો કહે હું તો રુદિયામાં રાખું છું ભગવાનને. ભગવાન નિરાકાર છે, સર્વવ્યાપી છે, સર્વ જીવોમાં નિવાસ કરે છે. તો પછી મંદિરની શી જરુર, મૂર્તિની શી જરુર? પૂજારીની શી જરૂર? એ તો ભગવાનને ભક્ત સમજી ભાગવત સંભળાવવા લાગ્યો : હર મંદિરનો જિર્ણોદ્ધાર કરીને વિદ્યાલય બનાવો, વાચનાલય બનાવો, શૌચાલય બનાવો. ભગવાનને કેવળ હ્રદયમંદિરમાં સ્થાન આપો. ભગવાન તો નિર્ભ્રાન્ત થઈ ગયા, નિજમંદિરના ખંડેરને સરયૂ કાંઠે છોડીને, સ્વયંભૂ મૂર્તિના ચૂરેચૂરા કરીને, હંમેશને માટે નિરાકાર ને સર્વવ્યાપી થઈ ગયા. ભક્ત વિના મંદિરના ભગવાન કેટલું જીવી શકે? ભગવાન હવે જીર્ણશિર્ણ અપૂજ મંદિરમાં નહીં પણ ભક્તોના હ્રદયમાં બિરાજે છે. સૂની દાનપેટી ને...

જાનવર થઈને જીવવું સારું, બિચારા મૂળનિવાસી આદિવાસી માણસનું તો આવી જ બન્યું છે આ દેશમાં. સિંહને અભયારણ્ય, વાઘને અભયારણ્ય, રીંછને અભયારણ્ય. ગાયને અભય ગૌચરો ને રાજમાર્ગો, જંગલી ગધેડાઓનેય એમનું આગવું અભયારણ્ય. આદિવાસીઓને એમનું અભયારણ્ય ક્યારે મળશે? બાવા આદમનાં બચ્ચાંઓને એમનું અભયારણ્ય ક્યારે મળશે? ગઈ કાલે સુપ્રીમ કોર્ટે પેનના એક ગોદે 20 લાખ આદિવાસીઓને ખદેડી મૂક્યા એમની જંગલઝૂંપડીઓમાંથી. સરકારો શ્રીમંતોના વિકાસ માટે આદિવાસીઓને લગાતાર નિરાશ્રિત નિર્વાસિત કરી મૂકે છે આ દેશમાં. ભોળાભલા આદિમાનવી થઈને પોતાની મસ્તીમાં લંગોટી પહેરી જીવ્યા ને જંગલનું જતન કર્યું એ જ તો એમનો ગુનો. વાઘવરુદીપડા હોત તો તો જંગલના રાજા હોત, આખું અરણ્ય એમને માટે અનામત હોત. જંગલમાં શું નથી? ધનિકોના બંગલાઓ માટે સાલ, સીસમ ને સાગ છે, રાજમાર્ગો માટે સિમેન્ટ, કોન્ક્રીટ ને આસ્ફાલ્ટ છે, શહેરીઓ માટે સોના ચાંદી લોખંડ કોલસા ગેસની ખાણો છે, જમીનદારો માટે બારમાસી નદીઓનાં પાણી છે, વીજળી છે, ઉદ્યોગપતિઓ માટે એકરો જમીન છે. શહેરીઓ પાસે નથી તો સસ્તા મજૂરો, વેઠિયાવૈતરિયાઓ, રામાઓ ને ગુલામો. શહેરીઓને જોઈએ છે એમ...

ગોળલીમડેથી ગુરૂજીની પધરામણી થતી ને મા દોડતી પિત્તળના થાળમાં પાણી ભરીને . અતિથિ થઈને આવેલ પ્રભુજીના પગ પખાળતી ને એમના હાથે જ ચરણામૃત લેતી , ગંગાજળથીય પવિત્ર પાણીની અંજલી પીને પાવન થઈ જતી . બાપુ આ તમાશો જોતા ગુસ્સે લાલચોળ થઈ જતા . પાક્કાં ભોજન જમીને , ઘરદીઠ મણ બેમણ દાણાની વરસૂંદ લઈ ગુરુજી એમના સેવકો સાથે બીજે ગામની દલિત વસ્તીએ રવાના થતા . ચામડાંની ખેપ લઈ શહેરમાં આવતા બાપુએ ગુરુજીની ગગનચૂંબી હવેલી જોઈ છે , એમનાં કોમર્શિયલ કોમ્પ્લેક્સ જોયાં છે , તો માનું માટિયાળુ ખોરડુંય જોયું છે . સમાચાર છે પ્રધાનજીએ કુંભમેળાની સફાઈ કામદાર દલિત મહિલાના પગ પખાળ્યા ને ચરણામૃતય લીધું , એ પગ જે રોજ રોજ વિષ્ટાથી ખરડાતા હતા . અલબત્ત , પ્રધાનજી તો કહે છે દલિતોની આ સમાજસેવા આધ્યાત્મિક કર્મ સમાન પવિત્ર અને પૂણ્યશાળી છે . સફાઈ કર્મચારી તો બ્રહ્મર્ષિ સમાન આદરને પાત્ર છે . તેમના વડવાઓની પેઢીઓની જેમ હરેક વાલ્મીકિએ આ સમાજસેવા , આ આધ્યાત્મિક સેવામાં જીવન ગાળવું...

બળાત્કાર અને હત્યાનો ભોગ બનનાર નિર્ભયાને ન્યાય મળે એ હેતુથી યોજાયેલ કેન્ડલ માર્ચ મેં જોઈ હતી ટીવીને પડદે. પુરુષહિંસાનો ભોગ બનતી સ્ત્રીઓની એ સિરિયસ અને ડિસીપ્લીન્ડ પ્રોટેસ્ટ માર્ચ હતી, અલબત્ત એમાં ન્યાય અને સમાનતામાં માનતા સહ્દયી પુરુષો પણ જોડાયા હતા. ગઈ કાલે રાત્રે મેં પુલવામાના શહીદોના નામે યોજાયેલ કેન્ડલ માર્ચ જોઈ. આખા રોડ પર હજારો સ્ત્રીપુરુષબાળકોના એક હાથમાં મિણબત્તીઓ હતી, ને બીજા હાથમાં ભગવા ધ્વજો. એ સૌ ગળાફાડ સૂત્રોચ્ચાર કરતાં હતાં, માંગ કરતાં હતાં વિધર્મી દુશ્મનદેશને આવો જ લોહિયાળ પાઠ ભણાવી બદલો લેવાની. કેટલાક લોકો શહીદોના પરિવારો માટે ઝોળીઓ લઈ ફાળો પણ ઉઘરાવતા હતા. સૂત્રોચ્ચારો ઓર પ્રવોકેટિવ થતા જતા હતા. આયોજકોએ ટ્રેજડીને ધર્મ અને કોમના એંગલથી ઓર ઘેરી ઘૂંટી હશે, કદાચ કેન્ડલધારી ટોળાંઓ એટલે જ હોશોહવાસ ખોઈ બેઠાં હતાં. રોડની પેલે પાર બોર્ડરલાઈન પર વસતા સૌ પોતાનાં બંધ ઘરોમાંય ધ્રુજતા હતા, આગજની કે હિંસા ભડકવાની દહેશત વર્તાતી હતી માહોલમાં. આ શહીદોના માનમાં યોજાયેલ કેન્ડલ માર્ચ હતી કે કોઈ અદ્રશ્ય નેતાનો રોડ શો? કદાચ ટોળાંઓની જાણ બહાર કોઈ આ ગંજાવર ટ્રેજડીમ...

કાશ્મીરનું પુલવામા એટલે લીલીછમ ડાંગરનાં ખેતરો ને કૂણા કેસરની વાડીઓ. પાણીથી છલોછલ સરોવરો ને સેલારા મારતી નદીઓ. ધરતી પરના આ સ્વર્ગને સમરાંગણ બનાવી દીધું છે જિદ્દી રાજકારણીઓએ: સમાચાર છે કોન્વોય કાઢીને નીકળેલા 40 સૈનિકોના ફૂરચેફૂરચા નીકળી ગયા એક ફિદાયિનના RDXથી! વળી એ પહેલાં સમાચાર હતા કે સર્જિકલ સ્ટ્રાઈકમાં કેટલાક ફિદાયિનના પણ આમ જ ફૂરચેફૂરચા થઈ ગયેલા. મારો કાપોનો આ સિલસિલો ચાલ્યા કરે છે. ખંધા રાજકારણીઓ ભગવાનો અને ધર્મગ્રંથોને ટાંકે છે : આ ધર્મયુદ્ધ છે, લડવું તમારું કર્તવ્ય છે. જીતશો તો રાજા થશો, ને મરશો તો તમને સ્વર્ગની હૂર અને અપ્સરાઓ મળશે. સામ્રાજ્યવાદીઓ જિહાદો ને અશ્વમેધ યજ્ઞો કરી પોતાની આણમાં લાવે છે પોતાની મોજમાં જીવતી પાડોશી પ્રજાઓને. પણ તેઓ ભૂલી જાય છે આઝાદી સૌને પ્યારી હોય છે, ને આધિપત્ય કોઈનું ગમતું નથી. સ્વાતંત્ર્ય માટે લોકો શહીદી વહોરી લે છે, આઝાદી માટે લોકો વીરગતિને પ્રાપ્ત થાય છે. અફસોસ, મહાભારતના યુદ્ધની કે વિશ્વયુદ્ધોની ભયંકર ખુવારી પછીય કોઈ રાજામાં કલિંગબોધ જન્મતો નથી. UNO શાન્તિનાં ચાર્ટરો છાપ્યા કરે છે, ને ભારત જેવા દેશો 'વસુધૈ...

કાવ્ય : 63 * ગૂઢ પ્રક્રુતિથી અચંબિત માનવી મિથક રચે છે, તો પ્રક્રુતિનાં રહસ્યો પામતાં આધુનિક કવિ મિથકને બદલે કવિતા રચે છે, કોઈ એને ભલી કહે કે ભૂંડી, એબ્સર્ડ કહે કે સરરિયલ. અલબત્ત, કલ્પનાનાં નિર્બંધ ઉડ્ડયનો વિના નથી રચાતી કવિતા કે નથી ઘડાતાં મિથક. કવિતાની જેમ મિથકનેય પોતાનું આગવું લોજિક હોય છે, અલબત્ત, જે તે કાળને સુલભ અને સીમિત. જાદુગરની જેમ મિથક જાનવરને માનવ કે દેવ બનાવી શકે છે, અને વાઈસ વર્સા. લોકો એને પવિત્ર, પૂજાર્હ, પરમેશ્વર માને છે. મિથક માનવીને પ્રક્રુતિ સામે લાચાર પ્રાણી બનાવે છે. આધુનિક કવિતા એના આગવા લોજિકથી મિથકના એ પરમેશ્વરને એના મૂળ જાનવર અવતારમાં બતાવી શકે છે, કવિતા નિર્ભ્રાન્ત, નિર્ભય અને સંપ્રજ્ઞ કરે છે માનવીને. મિથકાર સરસ્વતીને માતા અને દેવી માને છે ને માને છે કે એની ક્રુપાથી જ માનવીને વાણી અને વિદ્યા પ્રાપ્ત થાય છે. કવિ કલ્પનાના ઉડ્ડયનમાં સરસ્વતીને પ્રેયસી માને છે ને એ યુગલના પ્લેટોનિક પ્રેમથી એમને જોરાવર દીકરીઓ જન્મે છે, કવિતાઓ જન્મે છે, જે દલિતોની મુક્તિદાત્રી બને છે. મિથક અને કવિતા બન્નેમાં કલ્પનાતીત ઉડ્ડયનો હોય છે. મિથક લાચાર બનાવે છે, કવિતા નિ...

કાવ્ય : 62 * મને પ્રેમ કરવા બદલ તારો આભાર, પ્રિય સરસ્વતી. મેં કઠોર તપ કરી તને પ્રાપ્ત કરી હતી તારા બ્રહ્મર્ષિ પિતા પાસેથી. સાહીઠ રાત્રિઓમાં તારી કૂખે સાહીઠ કવિતાઓ જન્મી, અને હવે તું વદાડ પૂરો થતાં વિદાય માંગે છે. સ્વર્ગનાં સુખ છોડી તું એક દલિત કવિની કમ્પેનિયન બની, તેં તારાં શ્વેત વસ્ત્રો ફગાવી દીધાં, તેં સ્મશાની રાખે રજોટાયેલ સાડી ઓઢી લીધી, તું અસ્પ્રુશ્યા બની ગઈ, થેરવાડામાં રહેવા આવી, વાળુ માગવા તેં તારી મધુર વીણાને વેગળી કરી, થેરી...થેરી... કહી સવર્ણો તારું અપમાન કરતા, અરે, વહેલી સવારે એમનું પાયખાનું પખાળતાં એમની વાસનાથી તું માંડ માંડ બચી... પ્રિય સરસ્વતી, અલવિદા. મને પ્રેમ કરવા બદલ તારો આભાર. હું તો ઈચ્છું કે તું આજીવન મારી સાથી-સંગી બની રહે. પણ તેં મને સાહીઠ બચ્ચાંઓની સોગાત આપી છે, તે સાહીઠ સરસ્વતીના અવતાર છે. એ સાઈઠ કવિતાઓ જે આપણાં લવ-ચિલ્ડ્રન છે તે કાલે તેમની રુદ્રવીણાઓ વગાડશે ને સ્વર્ગ-પ્રુથ્વીની સરહદો છિન્નભિન્ન કરી કાઢશે, પ્રુથ્વી પરની બધી કુરુપતાઓને ભગાડી મૂકશે, તેઓ સાહીઠ રાત્રિઓના વદાડ પર નહીં પણ દલિત કવિઓની સાથે આજીવન સંસાર માંડશે પ્રુથ્વી પર. સરસ્વતી, સા...

કાવ્ય : 61 * વેલન્ટાઈન ક્યાં મળે? બાગમાં, રીવરફ્રન્ટ પર, મલ્ટિપ્લેક્સમાં, કોલેજ કેમ્પસમાં ? કદાચ 'ક્વિયરાબાદ'માં મળે, કોઈને પણ બેપનાહ મહોબ્બત કરીને ખાનાખરાબ થનાર વેલન્ટાઈનનું એ જ લાસ્ટ રિસોર્ટ છે. વર્ષો પહેલાં મેં એને કાંકરિયા તળાવમાં તરતી 'ક્વોલિટી' હોટેલના ટેબલ પર જોઈ હતી. એનો કામદેવ કોઈ કામિની સાથે કેલિ કરી રહ્યો છે એ સમાચાર જાણી એ હૈયાફાટ રડતી હતી. વેલન્ટાઈન હવે વાયોલન્ટ થઈ રહી હતી, તે પોતાના કપડાંના લીરે લીરા ઉડાવતી હતી, એ એના પ્રેમીનું ટેટુ ટેબલ પરના છરીકાંટાથી ખોદી કાઢવા માગતી હતી, એને કોઈનો દિલાસો શાંત કરે તેમ ન હતો, વેલન્ટાઈન હવે અર્ધનગ્ન હિપ્પણ જેવી વિચિત્ર વિરહિણી લાગતી હતી. બસ વેલન્ટાઈન તે સંધ્યાકાળથી આ શહેરમાં ખોવાઈ ગઈ છે. વેલન્ટાઈન ક્યાં મળે? બાગમાં, રિવરફ્રન્ટ પર, કોલેજ કેમ્પસમાં? કદાચ 'ક્વિયરાબાદ'માં મળે. હર બહિષ્કૃત, હર ઉપેક્ષિત, હર અપમાનિત, હર કલંકિત, હર વિયોગી 'વિચિત્ર' માટે એ જ અંતિમ આશ્રયસ્થાન છે. * નીરવ પટેલ 14-2-2019

કાવ્ય : 60 પાડાની પીઠ પર સવાર થઈ મોત સામે આવી ઊભું છે ને તમે સૌ મને 'આનંદ' ફિલ્મના હીરોની જેમ ખુશ રહેવા કહો છો. 7 નાતરાં કરનાર 97 વર્ષની ડોશીને ભલા મોતનો શો ભય : જાડો જોયો, પાતળો જોયો ટૂંકો જોયો, લાંબો જોયો. ગાંધી જોયો, કણબી જોયો મહેતો જોયો, મોદી જોયો. જોયુંય એટલું ને જાણ્યુંય એટલું, ભોગવ્યુંય એટલું ને માણ્યુંય એટલું. ખુશખુશાલ કે ખિન્ન હું તો તૈયાર જ છું પાડા પર ચઢી બેસવા, કોને ખબર બીજા કોઈ ગ્રહ પર તે મને ઉતારે ને વળી પાછો નવો સંસાર માંડવાનો થાય કોઈ એલિયનથી! માણસના કે એલિયનના, સંસારની માયા હર હાલતમાં મજાની હોવાની : મિત્રો, સગાંઓ, સ્નેહીઓ ને સંસારનો સારો અસબાબ! એટલે જ તો મને નથી ગમતું આ ગ્રહની માયા છોડી કાયમ માટે બીજે ક્યાંય જવાનું. ને તમે સૌ કહો છો 'આનંદ'ની જેમ હસતે મોઢે પાડા પર ચઢી બેસવાનું. ના, મને લગીરેકય બીક નથી મોતની. હા, મને માયા છે તમ સૌથી સભર આ પ્રુથ્વીની. * નીરવ પટેલ 13-2-2019

પ્રક્રુતિએ તો મને સિંહવાઘવરુ જેવો જાનવર જ બનાવ્યો હતો, સંસ્કૃતિ તારો આભાર, તેં મને જાનવરમાંથી માણસ બનાવ્યો! અલબત્ત, મને માણસ બનતાં ઘણી વાર લાગી રહી છે. હજી લોહીમાંસનો આદિમ સ્વાદ દાઢમાં રહી ગયો છે તે ક્યારેક ક્યારેક જાણ્યાઅજાણ્યા માણસને ભરખી ખાઉ છું. મારી આખેટની સરહદો વિસ્તારતો જઈ, બળજબરીથી ખદેડી મૂકુ છું એને એના માદરેવતન જેવા ઈલાકામાંથી. ભૂખ્યો ન હોઉં તોયે એનું ખાવાનું ખૂંચવી લઉં છું એની થાળીમાંથી. જંગલના રાજા બનવાના તોરમાં, ચારેકોર મારી આણ વર્તાવા કોઈને રાંક તો કોઈને ગુલામ તો કોઈને દલિત બનાવી મૂકું છું. સંસ્કૃતિ તારો આભાર તેં મને જનાવર નહીં માણસ બનાવ્યો. અલબત્ત, તારી ગોકળગાયી ગતિથી હું નારાજ છું તારા પર. મને ખરેખર માનવ બનતાં કેટલા યુગો લાગવાના છે? * નીરવ પટેલ 11-2-2019

કાવ્ય : 57 * સવર્ણા સાતમા આસમાને છે, કામદેવ જેવો પ્રેમી જો મળ્યો છે! કશી મણા નથી એના માણીગરમાં : ભણવામાં અવ્વલ, સ્પોર્ટ્સમાં મોખરે, કોલેજનાં નાટકમાં હીરો, અને પાછો કવિતાય લખે! અત્તરમાં બોળેલા એના પ્રેમપત્રો એ હજાર વાર વાંચીનેય ફરી ફરી વાંચે છે. સહેલીઓ તો તેમને ગાંધર્વ અને અપ્સરાનું જોડું કહે છે. સવર્ણા સાતમા આસમાને છે, કાર્તિકેય જેવો પ્રેમી જો મળ્યો છે. પપ્પામમ્મી ખુશખુશાલ છે કાર્તિકેયને આવકારવા. IASના ઈન્ટરવ્યૂમાં પાસ થઈ જાય એ છોકરાની પર્સનાલિટીમાં શી ખોટ હોય! કાર્તિકેયે તો સૌનાં દિલ જીતી લીધાં એક જ મુલાકાતમાં, ને સવર્ણાને તો ગ્રીન સિગ્નલ મળી ગયું. એ તો આઠમા આસમાને પહોંચી ગઈ! ઈર્ષાથી બળતી મંથરાઓની કાનાફૂસી એક દિવસ ઘેર પહોંચી ગઈ ને સવર્ણાને પપ્પાએ ઠાવકાઈથી કહ્યું : 'આપણે તો નાતજાતમાં માનતા નથી, પણ જરા એનું સ્કૂલ લીવિંગ તો જોઈ લેજે!' ગુસ્સામાં લાલચોળ સવર્ણાએ આ સાંભળતાં જ આખું ઘર માથે લીધું, 'કાસ્ટ, કાસ્ટ, કાસ્ટ વોટ ઈઝ ધીસ બ્લડી નોનસેન્સ કાસ્ટ?' એણે એ જ ક્ષણે ઘરથી છેડો ફાડી કાઢ્યો, ને ચાલી નીકળી કાર્તિકેયના અંતરમાં કાયમી વસવાટ કરવા. સવર્ણા આજે નવમા ...

કાવ્ય : 56 * આગથી શાતા મળે છે ને પાણીથી દઝાય છે -- હું એમ કહું તો તમે મને પાગલ કહેશો. આ મંતરેલું પાણી તમારા કોઈ પણ શત્રુ પર છાંટશો તો એને લોહીની ઊલટીઓ થશે ને ત્યાં ને ત્યાં જ મરી જશે -- હું એમ કહું તો તમે મને મહાન ભૂવાજી માની લેશો. આ કાળકામાની છબિને પૂર્વના ટોઈલેટમાં અને આ ટોઈલેટ ક્લીનરને ડ્રોઈંગ રૂમમાં ટિંગાડો -- હું એમ કહું તો તમે મને પાગલ માનશો. પૂર્વમાં આવેલા કિચનને તોડીને દક્ષિણમાં અને દક્ષિણમાં આવેલા મંદિરને પૂર્વમાં ફેરવો -- એમ કહું તો તમે મને મહાન વાસ્તુશાસ્ત્રી માનશો. સૂર્ય પશ્ચિમમાં ઊગે છે ને પૂર્વમાં આથમે છે -- એમ કહું તો તમે મને પાગલ કહેશો. રાહુ અને કેતુમાં તમારો સૂર્ય ફસાયો છે ને તમારી દશા બેઠી છે, સાતેક હજારના પૂજાપાથી સૂર્યને તમારા જીવનમાં પુન: ઝળહળતો કરી શકાય છે -- એમ કહું તો તમે મને મહાન તાંત્રિક, મહાન જ્યોતિષી માનશો. હું પાગલ છું કારણ કે હું દેખીતી રીતે જ મહા વિરોધાભાસી વાત કરું છું. હું મહા મેધાવી છું કારણ કે હું દૈવીશક્તિઓની અગડંબગડં વાત કરું છું. * નીરવ પટેલ 9-2-2019

કાવ્ય : 55 * ગાવડી અમારી માવડી. અમારા આઠ જણના કુટુંબની મોભી. આદમીબૈરાંબચ્ચાં સૌને એની ભારે માયા. સકીના તો એની એટલી સેવા કરે, સગી સાસુનીય એટલી નહીં કરી હોય! ચોળીઘસીને નવડાવે, લીલો ચારો નીરે, ડોલ ભરીને નર્મદાનું પાણી પીવડાવે, કંતાનની ગોદડી ઓઢાડે, મચ્છર ભગાડવા લીમડાનાં પાનની ધૂણી કરે, આંચળની ખેંચતાણ કર્યા વગર હળવા હાથે દો'વે. ડેરીવાળોય એની ગાવડીનું શુદ્ધ અને હાઈ ફેટ્સવાળુ દૂધ છાનોમાનો મંદિરના પૂજારી માટે અલાયદુ રાખે. આટલી માવજત છતાં માવડી એક દિ માંદી પડી, તે બુઢ્ઢો અબ્દુલ અને વચેટ છોકરો રફિક નજીકના શહેરના પશુદવાખાને ધીમે ધીમે એને દોરી જતા હતા, ને ત્યાં તો પાછળ દેકારો થયો : 'આ લોકો ગાયને કસાઈવાડે લઈ જઈ રહ્યા છે.' ગૌસેવાની કથા સાંભળીને છૂટેલું ટોળું તો ત્રિશૂળ ને તલવારો સાથે ઘેરી વળ્યું મીંયાટોપી પહેરેલા અબ્દુલચાચાને અને બકરાદાઢીવાળા રફિકને. એમણે લાખ કાલાવાલા ને આજીજીઓ કરી : 'આ ગાવડી તો અમારી માવડી છે. અમારા કુટુંબની મોભી છે. એ કુદરતી મોતે મરશે ત્યારે અમે અમારા વડવાઓની કબરની બાજુમાં એને માનભેર દફનાવશું, એની વરસી પર લીલી ચાદર ચઢાવી માતમ મનાવશું.' પણ...

કાવ્ય : 54 * વગડે વસંત બેઠી છે તો દેશને માથે દશામા, ને પ્રદેશોને માથે પનોતીમા. આંબે મ્હોર મહેંકે છે, કોયલ ટહૂકે છે, કેશૂડો કેસરિયો લહેરાવે છે. દેશમાં ગંગા ગંધાય છે, પ્રદેશમાં સાબરમતીને લોકો ગટરગંગા કહે છે, નર્મદાનાં નીર નર્યાં કાદવિયાં થયાં છે. ઝાડવાં નવે પાંદડે વરરાજા જેવાં શોભે છે, બોડિયા થોરય હવે લીલાંછમ પાંદડે ને ફૂલે જોબનમાં મહાલે છે, નીલગાયનાં ટોળાં નવી શિંગડીએ નાચે છે. દેશમાં લોક મૂરઝાયેલાં છે, બે ટંકના રોટલા માટે રઝળે છે, માથે છાપરા વગર ટૂંટિયું મારી ફૂટપાથ પર સૂવે છે. ક્યારે કોણ છરો હૂલાવી દેશે એની દહેશતમાં અડધી રાતે જાગે છે. વગડે વસંત બેઠી છે, દેશ માથે દશામા બેઠાં છે. લોકો માટીના ઊંટિયા બનાવી ઘર ઘર પૂજા કરે છે દશામાની. દશામા વચન આપે છે : કોઈ બત્રીલખણા દેશનેતાનો બલિ ચઢાવો તો દશા ઉતરે, વગડાની જેમ દેશમાંય વસંત ખિલે. લોકો બત્રીલખણાને દેશભરમાં શોધે છે : બ્રાહ્મણક્ષત્રિયવૈશ્યમાં કોઈ મળતું નથી, થાકીને દલિત માયાના વારસને મનાવી લે છે : તું જ બત્રીલખણો, તું જ અમારો તારણહાર. વગડે વસંત મહોરે છે, દશામા કોપાયમાન છે આ છેતરપિંડીથી. દેશને માથે દશામા બેઠાં છે ઓર ભારે...